Wśród polskich przepisów istnieje ustawa, która w zamyśle Ustawodawcy została stworzona po to, żeby chronić interesy pracownika. Ustawą tą jest kodeks pracy ogłoszony w roku 1974 i obowiązujący (z późniejszymi zmianami) do dnia dzisiejszego.
Przede wszystkim już na wstępie należy podkreślić, że ustawa reguluje stosunki pomiędzy pracobiorcą i pracodawcą tylko i wyłącznie, jeśli pracobiorca zatrudniony jest na umowę o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.
Pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o dzieło lub umowy zlecenia kodeks pracy nie obejmuje. W ewentualnym sporze z pracodawcą pracownicy na tzw. umowach śmieciowych mogą powoływać się jedynie na przepisy kodeksu prawa cywilnego czy w ostateczności w drastycznych przypadkach na przepisy karne.
W praktyce bardzo trudno jest mówić o nieprzestrzeganiu przepisów przez pracodawcę w przypadkach umów śmieciowych – prawo cywilne nie chroni w większym stopniu obywateli będących pracownikami niż obywateli będących pracodawcami, co jest z założenia słuszne, kodeks cywilny nie może uprzywilejować jednej grupy równych wobec prawa obywateli nad inną.
Wróćmy jednak do pracowników, których kodeks pracy dotyczy, a więc tych statystycznie coraz mniej licznych zatrudnionych na umowę o pracę (i na umowy pochodne wymienione wyżej). Co właściwie jest w tej ustawie zapisane?
Co reguluje kodeks pracy?
Kodeks pracy normalizuje praktycznie wszystkie najważniejsze kwestie związane z zatrudnieniem. Określa warunki, jakie powinna spełniać umowa o pracę na czas określony, nieokreślony, oraz na czas wykonania określonej pracy. Definiuje okoliczności rozwiązania umowy za wypowiedzeniem oraz bez wypowiedzenia. Określa zasady wynagradzania pracownika za świadczoną pracę, przyznawania innych świadczeń ze stosunku pracy (w tym świadczeń przysługujących w okresie czasowej niezdolności do pracy, odpraw rentowych, emerytalnych czy pośmiertnych).
Ustala tryb przyznawania diet za podróże służbowe, reguluje sprawy związane z dokonywaniem potrąceń oraz wypłacaniem odpraw pracowniczych. Ustawa opisuje najważniejsze obowiązki zarówno pracodawcy, jak i pracownika, kary stosowane za niedopełnienie obowiązków służbowych przez pracownika, normuje kwestie odpowiedzialności materialnej pracowników.
W kodeksie pracy uregulowane są również sprawy związane z urlopami i czasem pracy. Między innymi wskazany jest maksymalny dobowy wymiar pracy, minimalny wymiar wypoczynku oraz zasady pracy w godzinach nadliczbowych, w dni wolne i godzinach nocnych.
Kodeks pracy porządkuje najważniejsze zagadnienia związane z rodzicielstwem pracowników, przede wszystkim ochronę ciężarnych i prawo do urlopu macierzyńskiego i ojcowskiego.
Istotnym ze względów społecznych zagadnieniem są przepisy związane z zatrudnianiem młodocianych, czyli osób które ukończyły 16 lat, ale nie ukończyły jeszcze 18 lat. Kodeks pracy szczegółowo opisuje przypadki, w których możliwe jest zatrudnienie młodocianych oraz obowiązki pracodawcy wobec młodocianych.
Kodeks pracy odnosi się również do kwestii związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy. Nakłada na pracodawcę obowiązek ochrony zdrowia i życia pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy wszystkim pracownikom. Obiekty budowlane i pomieszczenia pracy oraz maszyny i inne urządzenia techniczne muszą spełniać normy BHP. Kodeks pracy określa pośrednio czynniki oraz procesy pracy stwarzające szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia pracowników. W dziale dotyczącym BHP kodeksu pracy Ustawodawca wskazuje nie tylko prawa, ale również i obowiązki pracownika.
Kodeks reguluje również kwestie związane z układami zbiorowymi pracy (zarówno zakładowymi, jak i ponad zakładowymi), które w obecnych czasach dotyczą zaledwie odsetka wszystkich pracowników, jednak w ostatnim ćwierćwieczu wieku XX , kiedy powstała Ustawa kodeks pracy, były bardzo istotne i powszechne.
W kodeksie pracy określone są też kwestie związane z przestrzeganiem prawa pracy przez pracodawcę, a więc rozpatrywanie sporów o roszczenia, odpowiedzialność pracodawcy za wykroczenia przeciwko prawom pracownika i przedawnienie roszczeń.
Ustawa kodeks pracy jest aktem regulującym w sposób bardzo szczegółowy stosunki pomiędzy pracownikiem a pracodawcą. Jest też ustawą bardzo korzystną dla zatrudnionych i w porównaniu z podobnymi regulacjami obowiązującymi w innych krajach UE zapewniającą polskiemu pracownikowi rozległą ochronę jego interesów. Niestety, ze względu na koszty, jakie musi ponieść pracodawca w związku z zatrudnieniem pracownika na umowę o pracę, obecnie przedsiębiorcy unikają tej formy umowy na rzecz umów zlecenie czy umów o dzieło.
